Concrete acties voor de natuur

Ideeën voor Brussel

Uit de samenwerking en vergaderingen van de partners van het project ‘Het kanaal als ecologische corridor’ ontstaan heel wat ideeën voor Brussel en haar kanaal, maar er wordt ook gekeken naar de manier waarop andere steden besloten hebben om in en rond hun waterwegen meer plaats te maken voor natuur. Zeker in erg verstedelijkte gebieden is bijkomende natuur bovendien een onmiskenbare meerwaarde voor de omwonenden.


1. HET KANAAL en ZIJN OEVERS

• Drijvende eilandjes
  Op sommige plaatsen is het kanaal wat breder, wat perspectieven biedt om er kleine drijvende eilandjes met begroeiing te voorzien, zonder hinder voor de scheepvaart. Omdat de kanaaloever bijna overal verhard is, zijn eilandjes een goede oplossing voor meer natuur in de bedding van de waterweg. Ze trekken heel snel vogels aan en de planten (iris, lisdodde…) die erop groeien, hebben vaak een waterzuiverende werking.
  Maison Wallonne de la Pêche >
  Drijvende tuinen in Parijs >
  Groen eilandje in Parijs >
• Oeverbeplanting
  Oeverbeplanting in schanskorven (metalen korven) die op de oevermuren worden bevestigd, zorgt voor verfraaiing en vergroening van de waterwegen en neemt bovendien heel weinig plaats in. In samenwerking met het Waalse Maison de la Pêche heeft de stad Luik bij wijze van pilootproject oevers van een tak van de Maas en een havendok op die manier aangepakt. De wortels van de halfwaterminnende planten (iris, liesgrassen,...) van die oevers zijn trouwens goed voor de ontwikkeling van het leven in het water (larven, vissen,...).
  Film >
  Maison wallonne de la pêche >
• Kunstmatige paaiplaatsen
  Het kanaal in Brussel telt maar weinig plaatsen waar vissen hun eitjes kunnen leggen. Behalve oeverbeplanting kan er daarom gekozen worden voor kunstmatige paaiplaatsen onder water, die aan de oevermuur worden bevestigd. Zo werden er in een dok in de Maas in Luik inox kaders geplaatst met daarop dwarslatten met synthetische borstels. Het resultaat liet niet lang op zich wachten want heel wat vissen hebben intussen de weg naar die nieuwe paaiplaatsen gevonden.
  Maison wallonne de la pêche >
• Natuurlijke heraanleg van de oevers
  Ter hoogte van het Biestebroekdok in Anderlecht is het kanaal een stuk breder. Daar behoort een gedeeltelijke natuurlijke heraanleg van de oevers tot de mogelijkheden, zoals dat al gebeurd is in Vlaanderen langs de oevers van het kanaal ten zuiden en ten noorden van Brussel. Met die ingrepen (twee types) krijgt een gevarieerde begroeiing de kans om de oevers van de waterweg weer in te palmen, en kunnen watervogels en amfibieën terugkomen.
  Vlaanderen >
  Project in Gent >
• Laattijdig maaien
  Daar waar de oevers nog begroeid zijn, is laattijdig maaien een oplossing om planten de kans te geven om te bloeien. Dat geeft de kanaalomgeving niet alleen kleur maar trekt ook heel wat bestuivende insecten aan (vlinders, bijen,...). Op veel plaatsen in Brussel wordt er nu al laat op het seizoen gemaaid. Idealiter wordt die praktijk uitgebreid naar alle kanaaloevers die nog met gras begroeid zijn.
  Trammuseum (Brussel) >
  Actie in Nederland >
• Hagen en rijen bomen of struiken
  Op verschillende plaatsen (Akenkaai, Henegouwenkaai…) van de openbare ruimte is er op de Brusselse kanaaloevers een schrijnend gebrek aan groen. Hagen en rijen bomen of struiken zouden zich kunnen thuis voelen op die plaatsen die rijk zijn aan voedingsstoffen. In combinatie met het blauwe water zou dat extra groen de levenskwaliteit van de omwonenden alleen maar kunnen verbeteren.
  Project in Rijsel (Frankrijk) >
  
• Plaats voor voetgangers en fietsers
  De ruimte op de oevers van het kanaal zou gebruikt kunnen worden om meer plaats te maken voor voetgangers en fietsers. In Brussel passen het Kanaalplan en de gewestelijke kanaalfietsroute in die optiek.
  Zennekrant >
  Voorbeeld in Pontivy (Frankrijk) >
• De gele kwikstaart
  Het kanaal in Brussel telt heel wat bruggen. Die kunstwerken kunnen een goede nestplaats vormen voor de gele kwikstaart, vooral als er holle ruimtes aanwezig zijn, metalen balken, een landhoofd of diepe spleten. Wanneer die elementen ontbreken, kunnen eenvoudige ingrepen voldoende zijn, zoals het plaatsen van nestkasten.
  Voorbeeld in Court-Saint-Etienne >
• Een ecoduct
  Het kanaal kan een obstakel vormen voor bepaalde wilde diersoorten die zich tussen twee stukken natuur verplaatsen. Een ecoduct voor kleine zoogdieren dat gebruikmaakt van de infrastructuur van een bestaande brug (in Anderlecht bijvoorbeeld) kan de ontbrekende schakel zijn die groene gebieden weer met elkaar verbindt.
  Meer info >
• Een vistrap
  De overwelving van de Zenne over 9 km maakt het voor vissen in beide stroomrichtingen moeilijk om zich te verplaatsen. En op het kanaal vormen de sluizen van Molenbeek en Anderlecht een obstakel. Misschien kan een vistrap daar soelaas brengen?
  Meer info >
• Opstapjes
  Kleine hellingen of opstapjes kunnen bepaalde watervogels helpen om gemakkelijker in en uit het kanaal te raken. Op veel plaatsen zijn de verticale kanaaloevers soms erg hoog.
• Infoborden
  Op belangrijke plaatsen langs het kanaal zouden infoborden kunnen komen om de biodiversiteit die typisch is voor het kanaal toe te lichten. Denk bijvoorbeeld aan de reigerkolonie van het koninklijk domein in Laken, de watervogels van het Biestebroekdok, de ooievaars in het noorden van Brussel, verschillende vissoorten en zones waar laattijdig gemaaid wordt.

2. LEVENDE GEBOUWEN

• Groendaken
  In dichtbebouwde wijken kunnen groendaken het gebrek aan groene ruimtes enigszins compenseren en bijdragen aan meer biodiversiteit. Langs het kanaal hebben veel gebouwen een plat dak, dat natuurvriendelijk ingericht zou kunnen worden.
  Gids Duurzame Gebouwen >
  Greenroof.eu >
• Verticale tuinen
  In de kanaalzone hebben veel gebouwen een grote gevel met weinig vensters. Daar zouden verschillende soorten klimplanten zoals klimop en clematis tegen kunnen groeien, zodat er heuse verticale tuinen zouden ontstaan. Dat zou niet alleen een verfraaiing van de buurt betekenen maar er zouden ook heel wat bijen, zangvogels en vlinders op afkomen.
  Why Green Facades >
• De gierzwaluw, huiszwaluw, zwarte roodstaart en vleermuis
  De gierzwaluw, huiszwaluw, zwarte roodstaart en vleermuis komen veel voor langs het kanaal. Hun voortbestaan wordt echter bedreigd door het verdwijnen van hun nestplaatsen op gebouwen (dakgoten bijvoorbeeld). Kleine ingrepen kunnen volstaan om die soorten te behouden.
  Blog SOS gierzwaluwen (België) >
  Gids Duurzame Gebouwen >

3. NATUUR, BEDRIJVEN en INDUSTRIE

De industrie (en de bedrijven) en de natuur in de kanaalzone zijn compatibel en kunnen mekaar versterken. Op hun domein kan rijke natuur zich ontwikkelen en een link worden van de (inter)regionale ecologische corridor.

• Inzet beheer biodiversiteit
  Bedrijven en andere groepen die over groene ruimtes beschikken zouden inspiratie kunnen halen uit de geslaagde samenwerking met Solvay en Aquiris en zich bij hen aansluiten door zich in te zetten voor een beheer dat de biodiversiteit op hun percelen ten goede komt.
  Gids Duurzame Gebouwen >
• Waterdoorlatende oppervlaktes en opvang van regenwater
  Nieuwe vochtige zones (waterpartijen, poelen, wadi’s, regentuin) kunnen komen die goed zijn voor de biodiversiteit. Het water daarvoor zou kunnen komen van de opvang van regenwater. Daardoor zou tegelijk het risico op overstroming van de riolen in het kanaal beperkt worden. Parkings met waterdoorlatende oppervlaktes die het hemelwater in de bodem laten doordringen, zijn een goede manier om regenwater lokaal op te vangen en bovendien wordt de natuurlijke cyclus van het water op die manier enigszins hersteld.
  Gids Duurzame Gebouwen >
• Biotopen behouden of inrichten
  De laatste jaren zijn bijzondere soorten zoals de kleine plevier en de kievit neergestreken op braakliggende gronden (Marly, Esso,...) langs het kanaal, waar gevarieerde biotopen ontstaan zijn. Op die verwaarloosde terreinen kunnen kleine ingrepen volstaan om die biotopen te behouden of in te richten zodat de soorten die zich er zijn komen vestigen in stand worden gehouden. Als die biotopen zouden verdwijnen door bebouwing van de grond, zouden er compenserende habitats gevonden moeten worden.
• Naar het zuidstation, een interessante zone
  De industriële zone van het zuiden van het station tot aan de grens met Vorst en Anderlecht verbergt een groot potentieel. De oevers van de Zenne die daar doorstroomt, langs de spoorlijnen en de droge braakterreinen vormen een ecologisch en landschappelijk potentieel die heel interessant is en die verbeterd en gewaardeerd zou moeten worden.
• De oeverzwaluw
  De oeverzwaluw heeft water nodig in zijn leefomgeving en maakt zijn nesten vaak in de vorm van een kolonie in zachte oeverwanden (zand, klei,...) maar is nog maar zelden waargenomen in de buurt van het kanaal. In overleg met een handelaar in bouwmaterialen (zand,...) langs het kanaal (op de Aakaai in Anderlecht of in het Vergotedok in het centrum) zou een goed aangelegde zandhoop het opportunistische vogeltje wellicht kunnen aantrekken, vooral omdat de oeverzwaluw zich bij zijn vlucht op het kanaal richt en daar ook zijn voedsel vindt.
  Video >
  Voorbeelden van voorzieningen >
• Plan Ooievaar
  Het plaatsen van nieuwe nestplatformen ten noorden van Brussel, in het kader van Plan Ooievaar, zou ervoor kunnen zorgen dat de opvallende reigerachtige vogel zich op langere termijn in Brussel komt vestigen. In die zin is het natuurvriendelijk beheer van grote percelen in de buurt (Solvay, Aquiris), die de insecten, hagedissen, weekdieren en knaagdieren aantrekken waarmee de ooievaar zich voedt, heel goed nieuws.
  Meer info >
• De muurhagedis
  De muurhagedis komt veel voor in de omgeving van de Budabrug. Het grootste deel van de populatie zit op een oude betonnen muur langs het braakliggende terrein van Exxon, maar die muur dreigt op termijn te verdwijnen. De aanleg van een hoop stenen zou een eenvoudige oplossing kunnen bieden om de populatie muurhagedissen op die plaats te behouden en te ondersteunen.

4. DE ZENNE

• De oevers van de Zenne
  De oevers van de Zenne, stroomopwaarts in Anderlecht en stroomafwaarts in Vilvoorde, zouden een bron van meer biodiversiteit kunnen worden door hun hellingsgraad aan te passen en er typische waterminnende planten te zetten, zoals de gele lis, symbool van het Brussels gewest. Leefmilieu Brussel heeft al concrete plannen in die richting.
  De Zenne in Anderlecht >
  De Zenne in Vilvorde >
• De aftakking van de Zenne
  Langs de aftakking van de Zenne in Anderlecht kunnen ingrepen gebeuren die de biodiversiteit ten goede komen (nestkasten, insectenhotels, voederplankjes, dood hout, droge stenen, aanplanting van halfwaterminnende planten…). Op die manier zou tijdens educatieve wandelingen ook het thema biodiversiteit aan bod kunnen komen op een plaats die zich door de aanwezigheid van de Zenne en het kanaal uitstekend leent voor milieueducatie.
• De Zuun in Anderlecht
  De zone die het kanaal met het natuurreservaat van de Vogelzangbeek (een zijrivier van de Zenne) in Anderlecht verbindt, heeft potentieel als ecologische corridor dat meer benut zou mogen worden. Leefmilieu Brussel denkt na over mogelijke ingrepen in die zin.
• Te waarderen bronwater (NOH)
  Langs het kanaal in Neder-Over-Heembeek, zijn er verschillende waterbronnen (aan de vroegere Meudon brouwerijen,...) die in de riolen terechtkomen. Het aansluiten van deze bronnen aan de natuurlijke watercyclus en hun landschappelijke herwaardering zou een mooie meerwaarde zijn.